In Valkenburg vind je monumentale (mergel) kastelen, gelegen in het mooie Geuldal. De kastelen zijn door een eeuwenoud pad langs de Geul verbonden met elkaar. De kastelen zijn uit verschillende periodes en zijn niet allemaal ontstaan uit verdediging van de stad. Sommige sluiten qua vorm aan bij een kasteel.
Kasteel Valkenburg (Kasteelruïne)
Kasteel Valkenburg is boven op de heuvel ‘De Heunsberg’ gelegen en stamt oorspronkelijk uit de 11e eeuw. Op de plek van Kasteel Valkenburg hebben meerdere burchten gestaan. De huidige ruïne is het overblijfsel van de derde burcht die in de loop van de 13e en 14e eeuw stukje bij beetje tot stand is gekomen.
De Heren van Valkenburg breiden door de eeuwen heen hun machtsgebied gestaag uit. Om dat te kunnen doen hebben zij een stevige uitvalsbasis nodig. De in eerste instantie kleine versterking op de Heunsberg, wordt al snel uitgebouwd tot een machtige en bijna onneembare hoogteburcht, strategisch gelegen op een kruispunt van belangrijke handelswegen. Aan de voet ontstaat het vestingstadje Valkenburg.
Na vele belegeringen wordt het Kasteel in 1672 door de Staatse troepen van Koning-Stadhouder Willem III verwoest.
Dat de voormalige bewoners van het kasteel ook van lekker eten en drinken houden is onlangs archeologisch onderbouwd door de vondst van vele (wijngaard) slakkenhuizen op de kasteelheuvel. Daarbij is aan de overkant van het dal een Wiegert (wijngaard) bekend.
Een bezoek aan de Kasteelruïne geeft je een goed beeld van de hoogteburcht en haar schitterende omgeving. Boven, naast de ingang bij de trap, staat een maquette van de eens zo machtige burcht.
Kasteel Genhoes
Falckenbergh wordt in 1041 voor het eerst genoemd. Hier moet ooit het domein hebben gestaan van de Heren van Valkenburg, die in 12e eeuw op de Heunsberg ter bescherming een donjon hebben gebouwd.
In Oud-Valkenburg wordt 1539 kasteel Genhoes gebouwd. Bouwheer is Jan van Strijthagen. Door de Tachtigjarige Oorlog is het kasteel echter geen lang leven beschoren. Net als veel andere Limburgse kastelen moet ook Genhoes het zwaar ontgelden in deze rumoerige tijden en gaat het in vlammen op. In 1600 wordt het echter door de van Strijthagens herbouwd. Een Hoen van Hoensbroeck erft het als schoonzoon van de familie.
Eigenaar van Kasteel Genhoes is op dit moment de Vereniging Natuurmonumenten en is helaas niet toegankelijk.
Kasteel Schaloen
Het rechthoekige kasteel is gebouwd van mergel en dateert oorspronkelijk uit de 14e eeuw (1387). In 1575 brandt het bijna geheel af. Daarna is het weer opgebouwd. In 1893 krijgt architect Pierre Cuypers van graaf Villers-Masbourg d’Eclaye, heer van het kasteel, de opdracht tot restauratie en verbouwing.
Hierbij worden de westelijke toren en de traptoren aan de voorzijde gebouwd. Bovendien worden de vroeg-zestiende-eeuwse Arkeltorentjes verhoogd. De voorgevel wordt van een erker voorzien en de rechtergevel van een balkon. Een laan met oude lindenbomen geeft toegang tot het poortgebouw en de Kasteeltuin. Het kasteel zelf is niet toegankelijk.
Bij Kasteel Schaloen hoort Kasteeltuin Oud-Valkenburg, een combinatie van Heemtuin, kruidentuin en watermolen.
Het is een kostbaar erfgoed waar geschiedenis, cultuur en natuur samen komen. Honderden inheemse planten, geneeskrachtige kruiden en keukenkruiden, imkerij, waterpoel en watermolen geven een beeld van het leven uit vroegere jaren. De Kasteeltuin is in de zomermaanden te bezoeken.
Kasteel Oost
Op de locatie van Kasteel Oost zou al rond 1340 een kasteelhoeve hebben gestaan die in handen is van de heer van Eys. Het huidige landhuis/kasteel in neoclassicistische stijl is rond 1840 tijdens een verbouwing ontstaan.
Kasteel Den Halder
Kasteel Den Halder uit de 14e eeuw, is ontstaan vanuit een hoektoren van de middeleeuwse stadsomwalling. Samen met bijbehorende boerderij is het op enig moment een riddergoed geworden. Door een grote verbouwing in 1635 werd Den Halder een echt kasteel. Bij het kasteel behoorde een hoeve, een oliemolen, een grote boomgaard, andere landerijen, en enkele vijvers.
De verdedigingstoren is met de achterkant gelegen aan de rivier de Geul en onderdeel van de stads-/walmuur van de vestingstad. De naam Den Halder is afgeleid van het woord ‘houder’, hetgeen betekent dat de toren bedoeld is om de vijand tegen te houden. Het huidige, grotendeels 17e-eeuwse huis, is in de 18e eeuw gewijzigd.
Naast het kasteel is een openbaar stadspark, het Halderpark. Aansluitend aan het Halderpark ligt het Wallenpark.
In het Wallenpark zie je de stadswal met verdedigingstoren met ervoor de stadsgracht.
Château Geerlingshof
Het toenmalige Kasteel Strabeek wordt in 1850 gebouwd door generaal De Ceva, een voormalig generaal van het Franse leger.
Hij voorziet dat de aan te leggen spoorlijn Aken-Maastricht vlak langs zijn elegante villa zou lopen. Zo liet men de trein stoppen als een van de bewoners van de villa mee wilde reizen. De dochter huwde met Jhr. Mr. P. Th. Van der Maesen de Sombreff. Het echtpaar bewoont de villa tot 1880. Momenteel zijn er chique stadsappartementen in gerealiseerd.
Château St. Gerlach
Dit oorspronkelijke stift (klooster) voor adellijke dames is gesticht in 1200 en genoemd naar een lokale heilige uit de twaalfde eeuw: Sint Gerlachus. In de 19e eeuw wordt het klooster verkocht aan en bewoond door landadel. De erbij behorende kerk wordt aan de Gemeente Houthem geschonken die haar aan de parochie ter beschikking stelt. In de jaren negentig van de vorige eeuw is het in verval geraakte complex van de ondergang gered door een kostbare restauratie.
Château St. Gerlach is een unieke buitenplaats in het Geuldal met een hotel en restaurant, congres paviljoen en lunchroom, eigen park met beeldentuin, baroktuinen, een boerenkruidentuin, een hoogstam fruitarboretum, een rozenhof en een wijngaard, dit alles is gratis te bezichtigen.
Kasteel Geulzicht
In Engelse Neo-Gotiek in 1918 naar een ontwerp van architect Henri Reek uit Maastricht in opdracht van dhr. P.G. Zuyderhoudt gebouwd kasteel genaamd Geulzicht. De oorspronkelijke naam is Villa Zuyderhorst.
Kasteel Geulzicht is markant gesitueerd tegen de helling van de Geulhemmerberg, met toegangspoort en oprijlaan. Is nu in gebruik als woonzorgcentrum Residentie Kasteel Zuyderhoudt.
Kastelen dichterbij
