Wandelen langs de kastelen van Valkenburg
Afstand: lus richting Oud-Valkenburg 5 km, lus richting Houthem 8 km, samen 13 km.
De route kan in meerdere dagen opgesplitst worden.
Aanbevolen: praktische (wandel) schoenen.
Deze route voert u langs monumentale (mergel) kastelen, gelegen in het mooie Geuldal. Valkenburg telt meerdere kastelen waarvan er vier door een eeuwenoud pad langs de Geul verbonden zijn. Kasteel Valkenburg (Nederlands enige hoogteburcht) ligt op de top van een heuvel De Heunsberg geheten.
Start: U kunt vanaf onderstaande locaties de wandeling beginnen.
1 Kasteel Valkenburg
2 Kasteel Schaloen
3 Kasteel Genhoes
4 Kasteel Oost
5 Kasteel Den Halder
8 Château Geerlingshof
9 Château St. Gerlach
10 Kasteel Geulzicht
ROUTE 1 (OOST)
1
Kasteel Valkenburg
Grendelplein 13
Ga naar boven met de lift of via de trap.
Op de plek van kasteel Valkenburg hebben meerdere burchten gestaan. De huidige ruïne is het overblijfsel van de derde burcht die in de loop van de 13e en 14e eeuw stukje bij beetje tot stand is gekomen. De Heren van Valkenburg breidden door de eeuwen heen hun machtsgebied gestaag uit. Om dat te kunnen doen hadden zij een stevige uitvalsbasis nodig. De in eerste instantie kleine versterking op de Heunsberg, werd al snel uitgebouwd tot een machtige en bijna onneembare hoogteburcht, strategisch gelegen op een kruispunt van belangrijke handelswegen.
Aan de voet van deze burcht ontstond het stadje Valkenburg. Na vele belegeringen wordt het Kasteel in 1672 door de Hollandse troepen van Koning-Stadhouder Willem III verwoest. Dat de voormalige bewoners van het kasteel ook van lekker eten en drinken hielden werd onlangs archeologisch onderbouwd door de vondst van vele (wijngaard) slakkenhuizen. Daarbij hadden ze aan de overkant van het dal een Wiegert (wijngaard) waar wijn verbouwd werd op de grootste wijngaard van Zuid-Limburg. Het is aan te bevelen om de Kasteelruïne te bezoeken. Van hieruit heeft u een schitterend uitzicht over Valkenburg en omgeving.
Het restaurant De Haselderhof is gelegen op de plek van de vroegere (moes/kruiden) tuin van het kasteel, eromheen waren kleine woningen voor het personeel van de kasteelheer waar ‘oude’ ambachten bedreven werden. Naast de ingang bij de trap ziet u een ‘maquette in mergel’ van de eens zo machtige burcht.
We dalen de trappen af naar het Grendelplein. Hier houden we links aan naar de Daalhemerweg. Verderop nemen het trappenstraatje links, de van Meijlandstraat, in de volksmond ‘d’nDwingel’ genoemd. Met de puinhopen van het verwoeste kasteel werd de eerdere gracht later weer opgehoogd.
We zien hier de hellingtegenover het kasteel, Den Driesch geheten. Het gebied inclusief woningen en de onderliggende grotten was ooit in bezit van Pierre Cuypers (architect van het Rijksmuseum en Station te Amsterdam). Gedurende dertig jaar kwam hij in Valkenburg kuren. Boven op de helling bouwde hij een serre, waar hij in alle rust kon verblijven en waar hij druiven kweekte. Hier kan men een blik werpen op de rotsachtige tuin. In de gangen van de grotging hij champignons kweken. Zijn erfgenamen stelden later die grotten met wandschilderingen open voor bezoekers waarna de Fluweelengrot uitgroeide tot een drukbezochte bezienswaardigheid. De ingang daarvan bevindt zich aan de Daalhemerweg.
We vervolgen de trappenstraat, slaan rechts af en lopen richting Kasteel Schaloen(± 2 km). Hier aangekomen slaan we linksaf en lopen door de laan met oude lindenbomen en gaan door het poortgebouw.
2
Kasteel Schaloen, 1387
Oud-Valkenburg 5
Het rechthoekige kasteel is gebouwd met mergelsteen en dateert oorspronkelijk uit de 14e eeuw. Toen was het iets kleiner. In de volgende eeuw werd het uitgebreid, maar in 1575 brandde het bijna geheel af. Daarna werd het weer opgebouwd. In 1893 krijgt Pierre Cuypers van graaf Villers-Masbourg d’Eclaye, heer van het kasteel, de opdracht tot restauratie en verbouwing. Hierbij worden de westelijke toren en de traptoren aan de voorzijde gebouwd. Bovendien worden de vroeg-zestiende-eeuwse arkeltorentjes verhoogd. De voorgevel wordt van een erker voorzien en de rechtergevel van een balkon. Dit kasteel is niet toegankelijk, maar wel Brasserie Kasteel Schaloen dat zich bevindt in het poortgebouw van het kasteel.
Kasteeltuin
In de kasteeltuin groeien zo’n vierhonderd plantensoorten die kenmerkend zijn voor Zuid-Limburg. Ook vind je er veldgewassen, oude groenten en een prachtige kruidentuin. Er vinden regelmatig vlaaienbakdagen en workshops plaats.
We lopen langs de Geul richting Valkenburg. Voor het kasteel linksaf en via de beukenlaan naar de brug over de Geul. Intussen hebben we rechts nog een prachtig zicht op Oud-Valkenburg en Kasteel Genhoes uit de 12e eeuw.
3
Kasteel Genhoes
Oud-Valkenburg
Genhoes betekent ‘het huis’. Ooit moet op de plaats waar het huidige kasteel staat het domein hebben gestaan van de ridders van Valkenburg, voordat ze hun latere vesting op de Heunsberg (Kasteel Valkenburg) in Valkenburg bouwden. Dit kasteel is in 1539 door Jan van Streithagen gebouwd en werd toen nog Oud-Valkenburg genoemd.
Door de Tachtigjarige Oorlog was het kasteel echter geen lang leven beschoren. Net als veel andere Limburgse kastelen moest ook dit kasteel het zwaar ontgelden in deze rumoerige tijden en ging het in vlammen op. In 1600 werd het echter door de van Strijthagens herbouwd. Een Hoen van Hoensbroeck erfde het als schoonzoon van de familie. Het was in deze tijd dat het cachot door de heren van Genhoes intensief gebruikt werd als onderdeel van hun rechtspraak. Eigenaar is de Vereniging Natuurmonumenten. Het kasteel wordt bewoond door de familie van Dijk en is niet toegankelijk. De boerderij met stallen en schuren zijn verbouwd tot luxewoningen.
Na de brug over de Geul zien we De Drie Beeldjes (Nederlands enige calvaire).
De Drie Beeldjes, 1739.
Gemaakt in opdracht van de vroege bewoner van het Kasteel Schaloen, Maximilliams Henricus Hoen de Cartils om de boze geest Ruprecht te verjagen.
Sla links af en volg het wandelpad langs de Geul.
4
Kasteel Oost
Oosterweg 36
Op de locatie van Kasteel Oost zou al rond 1340 een kasteelhoeve hebben gestaan die in handen was van de heer van Eys. Het is mogelijk dat de naam ‘Oost’ van deze naam is afgeleid. Het huidige landhuis/kasteel in neoclassicistische stijl is rond 1840 tijdens een verbouwing ontstaan. Tegenwoordig is Kasteel Oost in handen van Koonings The Wedding Castle. Hier kunt u genieten van een hapje/drankje. De tuin van het kasteel is wel toegankelijk en zeer de moeite waard.
Taverne ‘t Koetshoes is onderdeel van het complex. Ook hier kunt u genieten van een hapje/drankje.
Als u de tuin van het kasteel wilt bezoeken neem dan het pad links tussen Het Koetshuis en de speeltuin. Volg het pad naar beneden en loop rechts de kasteeltuin binnen. Loop door de tuin en verlaat deze aan de kant van het dierentuintje.
Hier heeft u de keuze om Route 1 te vervolgen richting het centrum.
U kunt ook een extra lus lopen richting Houthem met Château St. Gerlach (8 km), Route 2.
Route 1 Sla links af om route te vervolgen. Sla bij het eerste verkeerslicht links af, de St. Pieterstraat in. Kijk naar de stadsboerderijen en de Oude Molen. Ga over de brug en neem de eerste straat rechts. De leibomen en de balkons boven het water verwijzen naar de voormalige stadsomwalling met torens. Verderop zien we Kasteel Den Halder.
In een monumentaal mergel hoekpand met zicht op Kasteel Den Halder vindt u Botterweck lunchroom/ijsmakerij, al meer dan honderd jaar gekend in Valkenburg.
We vervolgen onze route met links de H.H. Nicolaas- en Barbarakerk, gedeeltelijk uit 1281.We lopen nu door het poortje het Halderpark in.
5
Kasteel Den Halder, 1381
Kerkstraat 31
Oorspronkelijk was dit kasteel een verdedigingstoren als onderdeel van de stadswalmuur van de vestingstad. Het kasteel is opgetrokken uit mergelsteen en bestaat uit een rechthoekig gebouw, in 1635 als Huis de Halderaangebouwd aan de 15e-eeuwse Haldertoren, een vierkante traptoren. Het huis is gebouwd door Gerard van Meer en in de 18e eeuw gewijzigd. De naam Den Halder is afgeleid van het woord “houder”, hetgeen betekent dat de toren bedoeld was om de vijand tegen te houden. Naast het kasteel zie u een bronzen bok (met carnaval zijn Valkenburgers Bokken en Geiten), een object van Piet Killaars.
Om bij het startpunt van Route 1 te komen slaat u voor het poortje links af.
In het Wallenpark zien we de stadswallen (onderdeel van de Vestingstad Valkenburg) met zware steunberen in mergel, uniek in Nederland. In 2014 is de stadsgracht weer in ere hersteld.
Verlaat via de trap het stadspark. Steek de straat over, loop verder en volg de bocht naar links. Links ziet u de Grendelpoort, toegang tot de voormalige vestingstad. U bent nu weer bij het Grendelplein met de Kasteelruïne.
Kastelen ROUTE 2 (WEST)
Extra lus richting Houthem met Château St. Gerlach (8 km).
Om de route te vervolgen vervolg de weg vanaf Kasteel Oost rechtdoor richting Centrum (2 km). Voorbij het Gemeentehuis ziet u mooie (mergel) panden uit het begin van de vorige eeuw. Bij het bord StienaRuypersPark slaat u rechts af. Ga door de poort naar binnen.
6
Château Geerlingshof, 1850
Stiena Ruijperspark Kasteel Strabeek werd in 1850 gebouwd door generaal De Ceva, een voormalig generaal van het Franse leger. Hij voorzag dat de aan te leggen spoorlijn Aken-Maastricht vlak langs zijn elegante villa liep. Zo liet men de trein stoppen als een van de bewoners van de villa mee wilde reizen. De dochter huwde met Jhr. Mr. P. Th. Van der Maesen de Sombreff. Het echtpaar bewoonde de villa tot 1880. Van 1890 tot 1949 werd het huis bewoond door de uit Frankrijk verbannen Paters Oblaten. Later werd het Volkshogeschool Geerlingshof. Van 1959 tot ’69 woonde de dichter Jan Hanlo in het poortgebouw (is afgebroken). Vanaf 2002 zijn er luxe appartementen in gevestigd.
Loop terug naar de grote weg en sla bij de rotonde rechts af richting Houthem/Meerssen.
Ga ná huisnummer 29, vóór de kapel linksaf de Klaterstraat in en loop na ca. 100 meter door het hek het Natuurgebied Ingendael in. Loop door de beemden richting St.Gerlach, 0,75 km. Recht vóór ons Château St. Gerlach en het torentje van de kerk. Via een hekje komt u bij dit indrukwekkende complex. Ga op de asfaltweg rechtsaf richting de slagboom.
Hier zou de wandeling ook gestart kunnen worden. Parkeren aan de Joseph Cornelie Allee (voor de slagboom). Neem het pad naar de Gerlachusput.
St. Gerlach
Sint Gerlach was een lokale heilige uit de twaalfde eeuw. De put heeft in verschillende periodes een grote rol gespeeld in de bedevaart naar St. Gerlach. Al in de oudste levensbeschrijving, daterend uit ca. 1227, is sprake van een bron of put waaruit Gerlachus zich van drinkwater voorzag. Het gebouwtje staat op een grasveldje en wordt omgeven door bomen.
Loop het graspad terug, steek de Joseph Cornelie Allee over en loop rechtdoor het voetpad in naar de Gerlachuskerk.
Wij het betreden het heiligdom via het kerkhof vanuit de Onderstestraat (ingang rechts van de kerk). Hier komt men eerst in een atrium. Deze ruimte met glazen dak vormt een visuele afscheiding tussen de monumentale kerk van St. Gerlach en de nieuw gebouwde St. Gerlachuskapel, 1997.
Betreedt deze ruimte.
‘Stiltekapel met ‘St. Gerlachuswand’;wandmet glasmozaïeken van Irene van Vlijmen.
Bij gelegenheid van de restauratie van het landgoed St. Gerlach (1995-1997) is ook een nieuwe dagkapelgebouwd, bedoeld als stiltekapel. Het is een sacrale ruimte waarin de bezoeker, pelgrim of toerist, gelegenheid heeft voor reflexie en gebed. De mozaïekwand is in 1997 vervaardigd door Irene van Vlijmen en bevat 520.000 stukjes in 260 kleuren en 20 kleuren goud. De symboliek heeft betrekking op de bemiddelende rol van Gerlach tussen mens en God.
Na het verlaten van de kapel komt men rechts in de kruisgang van het voormalige klooster. Links geeft de groene deur toegang tot de kerk.
Gerlachuskerk
Deze kerk is gebouwd als pelgrimskerk. De bedevaart naar het graf van de heilige kluizenaar Gerlach begon al spoedig na zijn dood (ca. 1165). In het eerste kwart van de 13e eeuw werd, ter geestelijke en materiële verzorging van de pelgrims, op deze locatie een Norbertijns klooster gesticht. De thans bestaande kerk van Sint Gerlach is in de jaren 1721-1727 gebouwd. In 1751 heeft Johann Adam Schöpf 1702-1772, een barokkunstenaar uit Straubing in Beieren, het interieur van de kerk met fresco’s beschilderd. De wanden van de traveeën in het midden vormen een omlijsting van Gerlachus’ praalgraf. Deze kerk behoort tot de 100 belangrijkste monumenten van Nederland omdat het een uniek voorbeeld van een barok ‘gesammtkunstwerk’ in deze noordelijke streken van Europa is. Architectuur, ornamentatie en schilderingen vormen één geheel.
In de tegen de kerk aanliggende zuidgang van de kruisgang bevindt zich een schatkamer waar regelmatig exposities plaats vinden.
Via de uitgang bij de kapittelkamer komt men in het overige gedeelte van het stift, dat nu tot Hotel-Restaurant Château St. Gerlach behoort.
7
Château Sint Gerlach, 1200
Joseph Corneli Allée 1
Dit was oorspronkelijk een stift (klooster) voor adellijke dames gesticht in 1200 en genoemd naar een lokale heilige uit de twaalfde eeuw: Sint Gerlach.
In de 19e eeuw werd het klooster verkocht aan en bewoond door landadel. De erbij behorende kerk werd aan de gemeente Houthem geschonken die haar aan de parochie ter beschikking stelde. In de jaren negentig van de vorige eeuw is het in verval geraakte complex van de ondergang gered door een kostbare restauratie. ChâteauSt. Gerlach is een unieke buitenplaats in het Geuldal met een eigen park, baroktuinen, een boerenkruidentuin, een hoogstam fruitarboretum, een rozenhof en een wijngaard. Neem de tijd om al dit fraais te bekijken. In de historische bouwwerken op het landgoed zijn een hotel met kamers, suites en hotelappartementen, een restaurant, Spa & Wellness en zwembad gevestigd. Bezoek tijdens deze mooie wandeling Bistrot de Liège voor een drankje of versnapering.
Verlaat het gebied van Château Sint Gerlach en loop door het poortje terug het Natuurgebied Ingendael in. Loop helemaal om het landgoed heen. Neem het bruggetje over de Geul (KloasterBrökske) en blijf het pad volgen. U komt uit aan de Wolfsdriesweg. Kijk naar rechts; hoog op de helling zie u Kasteelt Geulzicht.
8
Kasteel Geulzicht
In Engelse Neo-Gotiek in 1918 naar een ontwerp van architect Henri Reek uit Maastricht in opdracht van dhr. P.G. Zuyderhoudt gebouwd kasteel genaamd Geulzicht. De oorspronkelijke naam is Villa Zuyderhorst.
Kasteel Geulzicht is markant gesitueerd tegen de helling van de Geulhemmerberg, met toegangspoort en oprijlaan. Is nu in gebruik als woonzorgcentrum Residentie Kasteel Zuyderhoudt.
Sla hier linksaf richting Valkenburg. Blijf het pad langs de Geul volgen richting Valkenburg.
Aan de rechterkant de ingang van de Romeinse Katakomben, 1912. Deze Catacomben zijn een precieze kopie van Romeinse begraafplaatsen voor Christenen in Rome. Gereconstrueerd onder leiding van de beroemde architect dr. Pierre Cuypers. Een bezoek aan deze Katakomben is zeer de moeite waard.
Wat verder aan uw rechterhand de beroemde Prehistorische Vuursteenmijn Valkenburg, met tijdbalk, die zo mooi vanaf de straat te zien is. Meer dan 5000 jaar geleden groeven onze voorouders hier naar vuursteen om bijlen van te maken. Museum Valkenburg vertelt het verhaal uit die periode.
Blijf de Plenkertstraat volgen.
We passeren Openluchttheater Valkenburg waar ’s zomers muziek- en theatervoorstellingen te zien zijn in een zeer bijzondere omgeving. Ook dit was een project van Pierre Cuypers.
Daarnaast de mooie Villa Rozenheuvel en iets verderop Villa Alpha, beide monumentale mergelpanden uit het eind van de 19e en begin 20e eeuw. Het kleine voormalige protestantse kerkje is tegenwoordig een restaurant. Het werd in 1892 in de zogenaamde ‘Waterstaatstijl’ gebouwd.
Blijf de bocht naar rechts volgen tot op het Grendelplein.
Dit is het einde van de Kastelenroute Valkenburg
Route en tekst: Hélène Hoenjet
