Wandelen langs de geschiedenis van het toerisme
Deze route voert door Valkenburg Centrum. De route (blauw) is ongeveer 7,5 km lang.
Ze vertelt de ontwikkeling van het toerisme in Valkenburg, met Nederlands eerste en oudste VVV.
In anderhalve eeuw toerisme in Valkenburg zijn grofweg een aantal perioden te onderscheiden: de eerste periode beslaat de tweede helft van de 19e eeuw en loopt door tot ongeveer 1940. Dit was een tijd dat de toerist vooral iemand was met een hoog inkomen die natuurschoon, rust en gezondheid zocht. Van 1950 tot 1980 was het massatoerisme kenmerkend voor Valkenburg. Iedere Nederlander ging op vakantie en deed dat veelal in Valkenburg. Het toerisme groeide stormachtig, campings schoten uit de grond en tijdens de legendarische ‘bouwvakweken’ barstte de stad uit zijn voegen. Na 1980 veranderde het toerisme weer van karakter. Na 1980 brak er een nieuwe perode aan. Door goedkope reizen naar elders in Europa of de wereld werd het massatoerisme snel minder. Korte vakanties werden snel populair en de vestiging van het Casino en Thermae 2000 gaven rond 1980 de aftrap, de laatsteattractie zette het Welnesstoerisme in gang. Ook het wielertoerisme werd snel belangrijker en de opkomst van de kerstmarkten in de grotten zorgden voor een enorme verbreding van het toeristenseizoen. Een nieuwe periode van het toerisme kwam tot grote bloei.
De wandeling laat zien hoe Valkenburg veranderde in de verschillende perioden.
1
Het oudste nog bestaande station van Nederland is in 1853 gebouwd (zie gevelsteen). Dankzij dit station kon Valkenburg uitgroeien tot een belangrijke toeristenplaats. Het was immers uitstekend bereikbaar ook vanuit de rest van Nederland.
Ga met de rug naar het station staan en ga dan links. Steek via de zebra de Nieuweweg over naar rechts.
2
Al in de 19e eeuw werden aan de route tussen het station en het centrum van Valkenburg, dat toen veel kleiner was, een aantal ‘moderne’ hotels gebouwd. Rechts, het mooie mergelgebouw, was oorspronkelijk ook een hotel. Een aantal jaren geleden is het hotel gesloopt en vervangen door een appartementencomplex, het uiterlijk is geheel gereconstrueerd. Op no. 7 ligt Atlas Hotel Valkenburg, vroeger één van de hotels van de familie Vossen die in die tijd een waar hotelimperium bestierden. Hotel Monopole aan de overkant is wat jonger maar stamt uit dezelfde periode.
Daal de Nieuweweg af.
3
Op een gevel naast het Atlas hotel staat een muurreclame met een wat verrassende inhoud op deze plaats. Het is een reconstructie van een muurreclame uit het begin van de 20e eeuw. We komen straks nog langs de oorspronkelijke reclames. De reclames waren duidelijk gericht op de welgestelde toeristen uit die tijd.
Stop even op de hoek van de Nieuweweg en de Reinaldstraat(bij de stoplichten).
4
Het appartementencomplex Trianon hoek Nieuweweg/Geneindestraat is in de jaren zeventig van de vorige eeuw gebouwd op de plek waar een ander hotel van de familie Vossen lag. Aan de overkant van de Reinaldstraat ligt een groot gebouw, met blauwe raamomlijstingen, het voormalige hotel Bellevue, oorspronkelijk eveneens van de familie Vossen, nu appartementen. Op de plek van het witte appartementencomplex (Links, hoek Reinaldstraat Nieuweweg) stond vroeger de busgarage De Valk. Mooie voorbeelden van een stuk toeristische geschiedenis: oospronkelijk hotels voor de draagkrachtige toerist, hotels die in de loop der jaren verouderden en tijdens het massatoerisme goedkoop logies aanboden. In de jaren zeventig van de 20e eeuw verloren Trianon en Bellevue hun hotelfunctie en werden door nieuwbouw vervangen. Tussen 1900 en 1980 verzorgden een aantal busbedrijven tal van dagtochten naar bijvoorbeeld Duitsland en België. Toen de toerist zelf met de auto kwam verdween deze markt.
Steek via de zebra over naar de Lindenlaan.
5
Deze prachtige straat was de looproute tussen het station en het centrum. Veel panden zoals winkels zijn uit de vorige eeuwwisseling, de Fransche Molen is ouder. Aan de overkant naast de molentak van de Geul ligt op de plaats van een hotel een nieuw appartementengebouw. Ook hier is de gevel weer nauwkeurig gereconstrueerd.
Op de laatste gevel links vindt u de oorspronkelijke muurreclames. In het totaal staan er 40 reclames overelkaar. Deze zijn gekopieerd op andere gevels. De oorspronkelijke wand blijft als monument bewaard. Er is een aparte wandelroute verkrijgbaar langs alle ‘Fresco’s van de Middenstand’. Op de zijgevel van het voormalige Casinohotel staat er ook een. Op het pleintje naast het Casinohotel stond oorpronkelijk een van de vele danszalen van Valkenburg, ruim 60 jaar geleden door brand verwoest en nooit herbouwd.
Ga linksaf de Passage in.
Dit winkelstraatje heette vroeger de Stationstraat. Het verbond de Lindenlaan met het centrum.
Loop verder naar het Theodoor Dorrenplein.
6
Dit plein is genoemd naar Theodoor Dorren, een van de stichters van de VVV in 1885, de eerste VVV van Nederland en waarschijnlijk van Europa. Dit plein bestond in die tijd nog niet. De Passage boog richting de Geulbrug voor het VVV-kantoor langs. Aan beide kanten van de Geul stonden twee hotels: naast het VVV-kantoor het fameuze hotel Croix de Bourgogne, het meest chique hotel van Valkenburg. Aan de overkant van de Geul lag hotel Du Pont, een lang smal pand. De Gosewijnstraat en de Bogaardlaan waren toen beduidend smaller.
De beide hotels werden in september 1944 verwoest toen het Duitse leger de Geulbrug opblies om de naderende Amerikanen tegen te houden. Ze werden na de oorlog niet meer herbouwd en de panden op het huidige Theodoor Dorrenplein werden gesloopt. Plannen om hotel Croix de Bourgogne in al zijn luister te herbouwen zijn tot nu toe niet gelukt.
Theodoor Dorren, de stichter van de VVV is vereeuwigd in een beeldengroep voor het uit 1661 stammende pand van Visit Zuid-Limburg (VVV) en met een plaquette op zijn woonhuis, lunchroom Botterweck.
Loop over de brug door Geulpoort en loop de Grotestraat Centrum in.
7
De Geulpoort, een van de drie stadspoorten, werd gesloopt in de 18e eeuw, en is onlangs gereconstrueerd. We komen nu in het hart van toeristisch Valkenburg. Vrijwel ieder pand heeft een toeristische functie, vooral het aantal restaurants is groot, een kenmerkend verschijnsel van de huidige toeristische periode.
Loop door tot het einde van de Grotestraat.
Links ligt de Berkelstraat, met op het einde de Berkelpoort, eveneens een straat met vrijwel alleen toerische bedrijven. Dat is ook in de Muntstraat rechts het geval.
Ga rechts de Muntstraat in en loop door de Grendelpoort.
Let op de het beeld van de schutter. We verlaten nu weer de oude vestingstad.
Steek de zebra over en ga meteen rechts de Plenkertstraat in en blijf deze volgen (linkshouden).
8
Aan de linkerkant ligt een grote villa in neo-renaissance stijl. Dit is de villa van Jan Diepen, een rijke textielfabrikant uit Tilburg, die zich eind 19de eeuw met zijn gezin om gezondheidsredenen in Valkenburg had gevestigd. Diepen en zijn nazaten hebben een zeer belangrijke rol gespeeld in de ontwikkeling van het toerisme in Valkenburg. Behalve de villa kocht hij ook het dalhellingbo in de hele Plenkertstraat op en maakte er een wandelpark van. Hij en zijn familie waren de iniatiefnemers van twee bijzondere attracties in deze straat: Museum Romeinse Katakomben (1910) en het Openluchttheater Valkenburg (1916).Ook de villa Rozenheuvel werd bewoond door leden van de familie Diepen.
Loop de Plenkertstraat door tot u ter hoogte van de voormalige brouwerij De Leeuw komt.
9
Eerst passeert u links de Vuursteenmijn, een prehistorisch monument dat pas rond 1980 ontdekt werd. Tegenover de brouwerij ligt een klein modernistisch gebouwtje (MRK). Achter dit gebouw ligt de ingang van de het Museum Romeinse Katakomben. Jan Diepen was in Rome onder de indruk geraakt van de in die tijd pas ontdekte catacomben, onderaardse begraafplaatsen uit de eerste jaren van onze jaartelling. Hij liet de mooiste catacomben in Rome nauwkeurig opmeten en met behulp van zijn goede vriend, de architect Pierre Cuypers, exact nabouwen in de mergelgangen van de Heidegroeve. De kopie is zo goed dat bij restauratie van de sterk vervallen catacomben in Rome tegenwoordig de kopie uit Valkenburg als voorbeeld dient. De Katakomben zijn te bezoeken (www.romeinsekatakomben.nl). Het monumentale brouwhuis van de gesloten brouwerij De Leeuw wacht nog op een nieuwe functie.
10
Par’Cours (Leeuwhof). Loop tegenover het Museum Romeinse Katakomben het Par’Cours (Leeuwhof) binnen.
Op de terreinen van de voormalige brouwerij zijn onlangs een aantal nieuwe toeristische voorzieningen gerealiseerd die veelal te maken hebben met ‘Valkenburg Wielerstad’, waaronder het Shimano Experiencecenter. Verder is er o.a. een groot hotel (Hotel Valkenburg by Mercure) gebouwd. In een van de brouwerij gebouwen zit een restaurant. Een aantal voormalige brouwerij gebouwen wachten nog op invulling.
Keer om en loop door de Plenkertstraat terug tot u bij de ingang van het Openluchttheater komt.
11
Neem bij de ingang van het openluchttheater het pad naar boven, loop om het theater heen richting het Kuurpark. Ook dit theater uit 1916 was een iniatief van de familie Diepen en hun vriend Pierre Cuypers hielp bij de aanleg in een bestaande rotspartij die de naam de Heksenkeuken droeg. In het Openluchttheater met zijn sprookjesachtige ambiance worden in de maanden mei, juni, juli, augustus en september tal van uitvoeringen gegeven (zie www.openluchttheater-valkenburg.nl).
Loop door het Kuurpark naar het Casino, klim de trap links op en kijk terug.
12
Voor u ligt een indrukwekkend panorama van het Geuldal. Vanaf de start van het toerisme is het landschap de belangrijkste attractie. Let op de kasteelruïne van de enige hoogteburcht in Nederland. Verderop stond tot voor kort de Wilhelminatoren, een 30 meter hoge uitzichttoren die in 1906 door de Kurvereniging Falcobergia, een concurrent van de VVV, gebouwd werd. Deze Wilhelminatoren is begin 2025 helaas ingestort.
Op de plek waar nu het Casino staat lag in de tijd van het massatoerisme een skelterbaan en ‘zomer’ Langlaufschleife van plastic en rodelbaan van asbest. Ze trokken toendertijd veel publiek maar zorgden ook voor veel (geluids)overlast in de omgeving.
Loop langs het Casino rechtdoor tot u boven aan de Cauberg uitkomt. Steek de straat over en ga door de ingang van Kasteeldomein Cauberg naar binnen.
13
Boven op de Cauberg liggen een aantal attracties die kenmerkend zijn voor de laatste periode. De vestiging van het Holland Casino en Thermae 2000 gaven rond 1980 de aftrap. Het massatoerisme, dat op langere vakanties in de zomerperiode gebaseerd was, nam snel in betekenis af en werd vervangen door kortere vakanties, weekenden en midweken, het hele jaar door. Bungalowpark ‘Kasteeldomein Valkenburg’ speelt bij dit laatste een belangrijke rol. Het ligt op de plaats van de vroegere Europacamping, misschien wel het grootste icoon uit de tijd van het massatoerisme. Integenstelling tot de camping logeren in het Kasteeldomein het hele jaar door, dankzij een hoge bezettingsgraad, honderden toeristen. Het park kent bewust weinig eigen voorzieningen, die zijn te vinden in het centrum van Valkenburg zelf.
Loop terug naar de Cauberg en ga rechts af, naar beneden dus.
14
Bovenaan de Cauberg vindt u naast de finish van de AmstelGoldrace een groot electronisch bord. Het wijst ons op een ander recentelijk fenomeen: Valkenburg Wielerstad, het mekka van de moderne actieve wielertoerist. Het bord maakt mogelijk dat iedere amateurwielrenner, indien voorzien van een chip, zijn eigen tijdwaarneming bij het beklimmen van dé wielerberg van Nederland kan doen. Bovendien worden er een aantal videop-opnamen gemaakt die thuis op de eigen pc bekeken kunnen worden.
Sla rechts af het terrein van Thermae 2000 op. Loop eventueel even de hal binnen.
15
Dit kuurbad werd de aanzet tot het wellness-toerisme, een andere poot van het moderne toerisme.
Daal de Cauberg af.
16
We passeren een het herdenkingsmonument voor de gevallenen uit de Tweede Wereldoorlog, de ‘Lourdesgrot’ en het beroemde terassenkerkhof ertegenover. Het zijn niet direct toeristische attracties maar wel erg interessant. Rechts ligt Het Gouden Hart Valkenburg, een oud klooster omgebouwd tot verzorgingshuis.
Aan de overkant van de straat de ingang van de Gemeentegrot, een van de oudste attracties. Nu is de Kerstmarkt, in onder andere deze grot, een van de motoren van het huidige wintertoerisme, in de rest van het jaar zijn er rondleidingen.
Sla op het Grendelplein rechts af en steek de straat over.
Ook hier weer een concentratie van toeristische bedrijven. Vooral tijdens de kerstmarkten is het hier erg druk.
17
Neem de trap (of lift) naar boven, je kunt daar genieten van een prachtig uitzicht over Valkenburg en natuurlijk deKasteelruïne bezoeken, misschien wel de belangrijkste basisattractie van Valkenburg, al in de beginjaren van het toerisme in de 19de eeuw.
Wandel de Daelhemerweg omhoog tot bij de Fluweelengrot.
Ook in deze grot vindt een belangrijke Kerstmarkt plaats en zijn er het hele jaar door rondleidingen.
Loop even terug en ga rechts de Van Meylandstraat (Dwingel) in. Neem de trap en loop door tot bij de Berkelpoort.
18
De Dwingel is de enige trappenstraat van Nederland, ooit gegraven om het kasteel beter te kunnen verdedigen. De architect Pierre Cuypers verbleef tussen 1880 en 1918 jaarlijks als kuurgast in Valkenburg. Op Neerhem 4, 6 en 8 heeft hij zelfs een aantal jaren gewoond. Hij was ook als ondernemer in het groeiende toerisime actief. Hij was architect en mede-eigenaar van Kurhaus ‘t Huis ter Geul, tegenwoordig Parkhotel Valkenburg. Als u het indrukwekkende hotel wilt zien moet de Neerhem uitlopen. U komt dan ook langs de kabelbaan, een attractie ontstaan tijdens de periode van het massatoerisme, maar nog altijd drukbezocht ook tijdens de Kerstmarkten. Verder is er nog een grot en een rodelbaan. De Wilhelminatoren waar de kabelbaan naar toe leidde is helaas in 2025 ingestort. Plannen voor herbouw zijn in ontwikkeling. Onderweg zijn op de Neerhem nog een aantal muurfresco’s te zien en mooie mergelpanden. Loop door tot aan Parkhotel Valkenburg, let op de bouwstijl in chalet vorm. Keer daarna terug naar de Berkelpoort.
Ga onder de Berkelpoort door, sla rechts af en loop door de Hovetstraat naar het Walramplein.
19
Aan het Walramplein (vroeger veemarkt) liggen nog een aantal gerenomeerde hotels met een lange geschiedenis. Op de zijkant van hotel Walram weer een muurfresco. De Geulkaden zijn gerestaureerd om het historische karakter van de vestingstad te versterken. Aan de overkant van de Geul ligt de gigantische O.L.Vrouwekerk, ooit gebouwd als ‘toeristenkerk’, nu dus veel te groot, gesloten en wachtend op een nieuwe invulling.
Loop via de Boogaardlaan terug naar het Theodoor Dorrenplein (VVV-kantoor) en volg de bordjes om weer bij het station te komen.
