Vuursteen is een hard en glasachtig materiaal en heeft een grijze tot bijna zwarte kleur. Het komt voor in de vorm van onregelmatige knollen en als lagen in de kalksteenhellingen van het Geuldal in en rond het stadje Valkenburg. Vuursteen is een vorm van kwarts en is cryptokristallijn. Dat betekent dat het uit heel kleine kwartskristalletjes bestaat die we alleen met een elektronenmicroscoop kunnen zien.
Het ontstaan van vuursteen
Vuursteen ontstaat in kalksteen op plaatsen die rijk zijn aan resten van kleine planten en dieren. De aanwezigheid van deze organische resten zorgt ervoor dat de silica, opgelost in het poriënwater van het gesteente, minder goed oplosbaar is en neerslaat. Dat is dan ook de reden dat we vaak kleine fossiele resten in vuursteen kunnen vinden, zoals schelpen en stekels van zee-egels.
Prehistorische werktuigen
De mens ontdekt al heel lang geleden dat vuursteen geschikt is voor het maken van werktuigen. Door met een steen op het harde, splinterige vuursteen te slaan, breken er schilfers af zodat een heel scherpe rand ontstaat. Voorwerpen met zo’n scherpe rand zijn zeer geschikt voor gebruik als schrapers, messen, pijlpunten en bijlen.
Oude Steentijd
De Neanderthaler verzamelt hier almeer dan 100.000 jaar ‘Valkenburgvuursteen’. Ca. 35.000 geleden verdwijnt hij uit de geschiedenis, maar nog altijd worden resten van zijn vuursteen bewerking in de omgeving van Valkenburg gevonden.
Einde Oude Steentijd en Middensteentijd
Aan het einde van de laatste ijstijd bereikt de moderne mens deze streken. Ook hij laat zijn sporen na in de vorm van vuurstenen werktuigen. Vuursteen was juist een cruciaal iets voor de jager-verzamelaar culturen. We zien dan een verfijning in de vuursteenbewerking met allerhande specialistische werktuigen tot in de middensteentijd.
In de middensteentijd leeft de mens hier in een bosrijk milieu. Voor de jacht op wild vervaardigt hij klein gereedschap. De vuurstenen hiervoor vind je aan de oppervlakte en in de bedding van de Geul.
Nieuwe Steentijd
Ca. 5300 jaar geleden is op deze plek een imponerend centrum van vuursteenwinning. Dit hangt samen met de nieuwe leefgewoonten: mensen gaan zich op één plek vestigen. Op vele plaatsen in Valkenburg zijn bewijzen van prehistorische vuursteenmijnbouw uit die tijd nog te zien. Bijvoorbeeld langs de Plenkertstraat, een paar honderd meter ten westen van de middeleeuwse stadskern. Op deze plek is de mijnbouw van 5 millennia geleden op ooghoogte waarneembaar: een uniek archeologisch fenomeen.
Uit de Late Bronstijd/Vroegste IJzertijd zijn in de beemden bij de Koningswinkelbrug in het Geuldal restanten gevonden van een nederzetting. Uit die periode zijn werktuigen, aardewerk en houtskool gevonden.
Economische waarde van Vuursteen
Het belang en de omvang van prehistorische vuursteenwinningen in het Valkenburgse land mogen niet onderschat worden. Naast talrijke mijntjes zijn langs het hele Geuldal vele ateliers voor vuursteenbewerking ontdekt. Producten van deze industriële activiteiten van Valkenburgvuursteen zijn gevonden van midden Nederland tot in zelfs in Polen.
