Mijnbouw - Mergel.nU

Excursies onder leiding van gidsen en ontdekkers van de vuursteenmijn de Stichting In onsen Lande van Valckenborgh. Klik hier voor meer info over de stichting.

Geologie
Oftewel aardkunde. Men gaat er van uit dat de aarde 5 miljard jaar geleden is ontstaan. Deze leer omvat bijvoorbeeld gebergtevorming, het ontstaan en structuur van gesteentes, onderzoek naar fossiele resten enz.

De mens in het Zuid-Limburgse Landschap
De geologische opbouw van het Zuid-Limburgse landschap biedt de mens vanaf de vroegste tijden tal van mogelijkheden zoals rijke jachtgronden, brongebieden, zonbeschenen hellingen en vruchtbare dalen. Ook vindt men er grondstoffen zoals vuursteen voor gereedschappen en wapens, mergel voor mest- en bouwmateriaal en steenkool dat werd gebruikt voor o.a. verwarmingsdoeleinden.

Romeinse tijd
In de Romeinse tijd, vanaf enkele decennia voor Christus, is hier vrij intensieve bewoning.

Mijnbouw
Men spreekt van mijnbouw indien delfstoffen worden onttrokken aan de aarde. Delfstoffen zijn bijvoorbeeld mergel, zand, grind, steenkool, ertsen, edelstenen, goud en zout. De eerste vier zijn in Zuid-Limburg gedolven, met als bijzondere delfstof: vuursteen uit de mergel.

Vuursteen
In de flanken van het Geuldal in en rond het stadje Valkenburg komt kalksteen, hier ‘mergel’ genoemd, aan de oppervlakte. Hierin komt Vuursteen voor in de vorm van onregelmatige knollen en als lagen. Vuursteen is hard en glasachtig maar dof, en heeft een grijze tot bijna zwarte kleur. Vuursteen is een vorm van kwarts, maar is cryptokristallijn. Dat betekent dat het uit heel kleine kwartskristalletjes bestaat, die we alleen met een elektronen-microscoop kunnen zien.

Het ontstaan van vuursteen
Vuursteen ontstaat in kalksteen op plaatsen die rijk zijn aan resten van kleine planten en dieren. De aanwezigheid van deze organische resten zorgt ervoor dat de silica, opgelost in het poriënwater van het gesteente, minder goed oplosbaar is en neerslaat. Dat is dan ook de reden dat we vaak kleine fossiele resten in vuursteen kunnen vinden, zoals schelpen en stekels van zee-egels.

Prehistorische werktuigen
De mens ontdekte al heel lang geleden dat vuursteen geschikt is voor het maken van werktuigen. Door met een steen op het harde, splinterige vuursteen te slaan, breken er schilfers af die een heel scherpe rand hebben. Deze scherpe rand bleek geschikt voor gebruik als schrapers, messen, pijlpunten en bijlen.

Vuursteenmijnbouw
De geschiedenis van de mijnbouw in Valkenburg gaat terug tot minstens 3300 jaar voor Christus toen op grote schaal vuursteen ondergronds werd gewonnen in Zuid-Limburg.


Oude Steentijd
Vuursteen
Meer dan 100.000 jaar geleden verzamelde hier de Neanderthaler al de 'Valkenburgvuursteen'. Ca. 35.000 geleden verdween hij uit de geschiedenis, maar nog altijd worden resten van zijn vuursteenbewerking in de omgeving van Valkenburg gevonden.
Einde Oude Steentijd en Midden Steentijd
Aan het einde van de laatste ijstijd bereikte de moderne mens deze streken. Ook hij liet zijn sporen na in de vorm van vuurstenen werktuigen. Tot ca. 12.000 jaar geleden speelde Valkenburgvuursteen een bescheiden rol in het leven van deze jager-verzamelaars.
Daarna, in de Midden Steentijd leefde de mens hier in een bosrijk milieu. Voor de jacht op boswild vervaardigde hij klein gereedschap. De vuurstenen hiervoor vond men aan de oppervlakte en in de bedding van de Geul.

Nieuwe Steentijd. Ca. 5300 jaar geleden was op deze plek een imponerend centrum van vuursteenwinning. Dit hangt samen met de nieuwe leefgewoonten: mensen gaan zich op één plek vestigen.
Op vele plaatsen in Valkenburg zijn bewijzen van prehistorische vuursteenmijnbouw uit die tijd nog te zien langs de Plenkertstraat, ongeveer een kilometer ten westen van de middeleeuwse stadskern. Op deze plek is de mijnbouw van 5 millennia geleden op ooghoogte waarneembaar: een uniek archeologisch fenomeen.

Uit de Late Bronstijd/Vroegste IJzertijd zijn in Plenkertgebied in het Geuldal restanten gevonden van een nederzetting. Uit die periode zijn werktuigen, aardewerk en houtskool gevonden.

Economische waarde van Vuursteen
Het belang en de omvang van prehistorische vuursteenwinningen in het Valkenburgse land mogen niet onderschat worden. Naast talrijke mijntjes zijn langs het hele Geuldal vele ateliers voor vuursteenbewerking gevonden. Producten van deze 'industriële activiteiten' van Valkenburgvuursteen zijn gevonden van midden Nederland tot in Luxemburg.

Links: www.vuursteenmijnen.nl/valkenburg en www.vuursteenmijn.nl

In deze zee leefden vele kleine diertjes met een kalkskelet. Als deze dood gingen, zakten de diertjes naar de bodem waar alleen het kalkskelet overbleef. Door de grote hoeveelheid skeletjes werd het een dik pakket dat stevig samengedrukt werd. Zo is de mergel ontstaan.

Economische waarde van Mergel
Ook nu nog wordt gemalen mergel als mestmateriaal gebruikt. Was de mergel vroeger een goedkoop bouwmateriaal, want dicht bij huis te delven. Tegenwoordig is mergel als bouwsteen veel duurder dan baksteen.

Links: www.mergelgroeven.nl en www.mergelbouwsteen.nl

Er kwam geen zuurstof bij en daardoor konden deze niet rotten en werden als het ware ingeblikt.
In volgorde ontstaat Hoogveen cq laagveen. Hoogveen ontstaat boven de zeespiegel in vennen. Laagveen ontstaat onder de zeespiegel in grondwater. De hardheid loopt op via turf, bruinkool, steenkool naar grafiet. Bij meer druk en hogere temperatuur en als er sprake is van vulkanisme dan ontstaat diamant. Dan spreken wij van edelsteen, dat is tevens het hardste materiaal op aarde.

Na 1960 daalde de vraag naar kolen, onder meer doordat stoommachines en stoomtreinen steeds vaker werden vervangen door motoren op elektriciteit, olie en het ook in Nederland gewonnen aardgas. Dit, en de relatief hoge arbeidskosten in Nederland, zorgden voor een neergang in de mijnbouw. De laatste mijn werd in 1974 gesloten. DSM ging door in de petrochemie en werd later geprivatiseerd.

Economische waarde van steenkool.
Wordt voor verschillende doeleinden gebruikt. Voor huisverwarming, in hoogovens, voor gasbereiding en bij het vervaardigen van chemische producten.

Links: www.demijnen.nl en Werkgroep Informatie Mijnbouw