Mergel.nU

Valkenburg Mergelstad.
Bezoeklocaties: Kasteelruïne en de restanten van de Vestingstad
Valkenburg met stadspoorten, kerken, kastelen, watermolens, geulkades, hoeves, villa’s, woonhuizen, hotels, Openluchttheater, Romeinse Katakomben, Lourdesgrot en Wilhelminatoren.

Te midden van een schitterende natuur ligt Valkenburg aan de Geul. De eerste vermelding van de naam (Oud-Valkenburg) stamt uit 1041. Omstreeks de 12e eeuw werd het Kasteel van Valkenburg gebouwd (Nederlands enige hoogteburcht), de huidige Kasteelruïne. De aansluitende stadsomwalling bestaat uit de 14e eeuw.
De mergelsteen waarmee het kasteel, de vestingwerken en vrijwel alle andere gebouwen gebouwd werden, werd rechtstreeks gewonnen in de ondergrond waarop de gebouwen gerealiseerd werden. Hierdoor is in Valkenburg gedurende 2000 jaar (de oudste gangen dateren uit de tijd van de Romeinen) zo’n 270 km aan gangenstelsel ontstaan.
De mergelsteen, die van botergeel naar grijs verkleurt, geeft de bouwwerken een mediterrane uitstraling en past bijzonder mooi in het zachtgroene heuvellandschap.

In de middeleeuwen bouwde men kastelen, kerken, een gasthuis, watermolens en boerenhoeves met mergel. De mergel was in die tijd nog een exclusief bouwmateriaal, daarom werden alleen gebouwen van kapitaalkrachtigen met mergel gebouwd. De meeste woonhuizen waren toen van hout.
Na verschillende grote branden besloot men om voortaan geen hout maar steen te gebruiken. Omdat mergel in de nabije omgeving gewonnen werd, was dit voordeliger dan een andere bouwsteen. Zelfs in deze tijd werd aan recycling gedaan; na verwoesting van het kasteel van Valkenburg gebruikten de inwoners de mergel om hun eigen huizen te bouwen.
Bij afbraak wordt ook nu nog de 'oude' mergel bewaard voor restauratiewerkzaamheden aan bestaande panden.

Rond 1850 is er de opkomst van het toerisme.
De spoorverbinding Aken-Maastricht in 1853 gaf aan het toerisme een nieuwe impuls. Het Station van Valkenburg uit 1853 is het oudste, nog in gebruik zijnde station van Nederland. Ir. Jacobus Enschede liet zich inspireren door het in Tilburg gebouwde paleis van koning Willem II. De architectuur valt te beschouwen als ‘nieuwerwetse poort’ tot de stad.
In de Kuuroord periode 1890-1930 waren De Burchtruïne, de Stadsomwalling met de Poorten en de Natuur geliefd bij de welgestelde toeristen, dit had te maken met de idealisering van ‘het magistrale Platteland’. Er ontstonden 19e eeuwse hotels, pensions, café-restaurants. De hotels werden voornamelijk gebouwd tussen het historisch stadscentrum en het Station. In het jaar 1885 werd de VVV Het Geuldal opgericht, Nederlands eerste VVV. Deze richtte in 1898 een houten uitzichttoren op, in 1906 werd door het Kur-Comité Falcobergia de Wilhelminatoren uit mergelsteen gebouwd.

Rond 1890 was de beroemde architect Pierre Cuypers uit Roermond nauw betrokken bij de bouwkundige- en toeristische ontwikkelingen in Valkenburg.
In 1894 restaureerde hij Kasteel Schaloen en in 1904 vergrootte hij de H.H. Nicolaas- en Barbara kerk. In 1916 ontwierp hij het Openluchttheater, dit ter vertier voor de kuurgasten. En de Romeinse Katakomben, een waarheidsgetrouwe kopie van de catacomben van Rome, de eerste onderaardse begraafplaats van de Christenen aldaar.
Het oprukkende toerisme heeft er waarschijnlijk voor gezorgd dat ‘Cultuur - en Historisch bewustzijn op gang kwam. Het heeft er toe geleid dat naast vernieuwing ook consolidatie een rol speelde. In 1863 werden beschermende maatregelingen voor de Kasteelruïne getroffen.
In die periode bouwden welgestelde families aan de rand van Valkenburg vele villa's en buitenverblijven.
Aan de Cauberg legde men in 1836 een Algemene Begraafplaats aan. Dit is een uniek terrassen kerkhof, waarvan de grafkapellen gebouwd zijn met mergel en grafkelders uitgegraven in de mergelondergrond. Ze liggen in de nabijheid van de wanden met galerijgraven, uitgegraven in de mergelhelling.
Aan het eind van de 19e eeuw bouwden welgestelden huizen van baksteen. Deze waren toen nog duur. Om het kostenplaatje te drukken bouwde men mergelpanden met bakstenen voorgevel met ornamenten in mergel. Eigenaars van mergelpanden schaamden zich voor hun panden in het goedkope natuurmateriaal. Men ging mergelpanden pleisteren, zelfs werden er mergelgevels in ‘baksteen’ en ‘hardsteen’ gekrast en beschilderd.

Momenteel is er weer een herwaardering van het authentieke en cultuurhistorische karakter van Valkenburg.
De Gemeente Valkenburg stimuleert het bouwen met mergel. Particulieren en ondernemers vinden de unieke uitstraling van mergel van belang voor de toekomst van Valkenburg.
Er worden vele restauratieprojecten uitgevoerd. Hierbij zie je een combinatie van historische - met hedendaagse bouwstijl. In deze periode zijn de Geulkades in restauratie. Bij opgravingen ontdekten archeologen een oude stadsmuur uit de 14e eeuw. Natuurlijk ook in mergel!