Mergel.nU

Valkenburg Mergelstad
Bezoeklocaties: Kasteelruïne en de restanten van de Vestingstad Valkenburg met stadspoorten, grotten, kerken, kastelen, watermolens, geulkades, hoeves, villa’s, woonhuizen, hotels, Openluchttheater, Romeinse Katakomben, Lourdesgrot en Wilhelminatoren.

Vestingstad Valkenburg. Dit schilderij is uit de collectie van Museum Land van Valkenburg.

Zicht vanaf kasteel.

Bouwen met mergelsteen.
Te midden van een schitterende natuur ligt Valkenburg aan de Geul. De eerste vermelding van de naam (Oud-Valkenburg) stamt uit 1041. Omstreeks de 12e eeuw werd het Kasteel van Valkenburg gebouwd (Nederlands enige hoogteburcht), de huidige Kasteelruïne. De aansluitende stadsomwalling bestaat uit de 14e eeuw.
De mergelsteen waarmee het kasteel, de vestingwerken en vrijwel alle andere gebouwen gebouwd werden, werd rechtstreeks gewonnen in de ondergrond waarop de gebouwen gerealiseerd werden. Hierdoor is in Valkenburg zo’n 250 km aan gangenstelsel ontstaan. De Romeinen wonnen de mergel in dagbouw, maar in de Middeleeuwen werd de mergel ondergronds gewonnen.
De mergelsteen, die van botergeel naar grijs verkleurt, geeft de bouwwerken een mediterrane uitstraling en past bijzonder mooi in het zachtgroene heuvellandschap.

De Middeleeuwen en later.
In de middeleeuwen bouwde men kastelen, kerken, een gasthuis, watermolens en boerenhoeves met mergel. De mergel was in die tijd nog een exclusief bouwmateriaal, daarom werden alleen gebouwen van kapitaalkrachtigen met mergel gebouwd. De meeste woonhuizen waren toen van hout en leem, afgedekt met strodaken.

Na de verwoesting van het Kasteel van Valkenburg in 1672 gebruikten de inwoners de mergel van het kasteel en de stadsmuren om hun eigen huizen te bouwen (recycling). Bij afbraak wordt ook nu nog de 'oude' mergel bewaard voor restauratiewerkzaamheden aan bestaande panden.

Kasteelruïne.

Na de grote stadsbrand in 1773 besloot men om voortaan geen hout maar mergelsteen te gebruiken. Omdat mergel in de nabije omgeving gewonnen werd, was dit voordeliger dan een andere bouwsteen.
Aan het begin van de 19e eeuw bestond Valkenburg uit een vestingstadje met bewoners die hoofdzakelijk actief waren in het agrarisch bedrijf. In de wintermaanden vulden zij hun inkomen aan door mergelbouwsteen te winnen in de groeven buiten de stadsmuren. Ook was er een lichte mate van handel en nijverheid.
Aan de Cauberg legde men in 1836 een Algemene Begraafplaats aan. Dit is een uniek terrassen kerkhof, waarvan de grafkapellen gebouwd zijn met mergel en grafkelders uitgegraven in de mergelondergrond. Ze liggen in de nabijheid van de wanden met galerijgraven, uitgegraven in de mergelhelling.

Berkelpoort.

Grendelpoort.

Station Valkenburg.

Opkomst Toerisme.
Rond 1850 is er de opkomst van het toerisme. De mooie natuur van het Geuldal en de gezonde lucht maakten deze streek geliefd bij de welgestelde toeristen. De spoorverbinding Aken-Maastricht in 1853 gaf aan het toerisme een nieuwe impuls. Het Station van Valkenburg uit 1853 is het oudste, nog in gebruik zijnde station van Nederland. Ir. Jacobus Enschede liet zich inspireren door het in Tilburg gebouwde paleis van koning Willem II. De architectuur valt te beschouwen als ‘nieuwerwetse poort’ tot de stad. De eerste hotels waren gelegen in het historisch stadscentrum en uiteraard van mergelsteen.
Het oprukkende toerisme heeft er voor gezorgd dat ‘cultuur - en historisch bewustzijn' van de Valkenburgers op gang kwam. Het heeft er toe geleid dat naast vernieuwing ook consolidatie een rol speelde. In 1863 werden beschermende maatregelingen voor de Kasteelruïne getroffen.

Nederlands eerste VVV.
In het jaar 1885 werd de VVV Het Geuldal opgericht, Nederlands eerste VVV. Deze richtte in 1898 een houten uitzichttoren op, in 1906 werd door het Kur-Comité Falcobergia de Wilhelminatoren met mergelsteen gebouwd.

In de Kuuroord periode 1890-1930 waren De Burchtruïne, de Stadsomwalling met de Poorten en de Natuur geliefd bij de welgestelde toeristen, dit had te maken met de idealisering van ‘het magistrale platteland’. Er heerste het idee dat de lucht in Valkenburg gezonder was vanwege de afwezigheid van ‘malaria' (slechte lucht). De hotelsector breidde uit, voornamelijk tussen het historisch stadscentrum en het station.
Welgestelde families ('rijke Hollanders') bouwden aan de rand van Valkenburg vele villa's en buitenverblijven.

Kerkstraat binnen de stadsomwalling.

Spaans Leenhof uit 1661.

Pierre Cuypers.
Rond 1890 was de beroemde architect Pierre Cuypers uit Roermond nauw betrokken bij de bouwkundige- en toeristische ontwikkelingen in Valkenburg.
In 1894 restaureerde en verbouwde hij Kasteel Schaloen en in 1904 vergrootte hij de HH. Nicolaas- en Barbara kerk. In 1910, zijn onder zijn leiding de Romeinse Catacomben gereconstrueerd in een van de Valkenburgse mergelgroeven. In 1916 ontwierp hij het Openluchttheater (amfitheater), dit ter vertier voor de kuurgasten. Klik hier voor meer info over Cuypers in Valkenburg.

Aan het eind van de 19e eeuw bouwden welgestelden huizen van baksteen. Deze waren toen nog duur. Om het kostenplaatje te drukken bouwde men mergelpanden met bakstenen voorgevel met ornamenten in mergel. Eigenaars van mergelpanden schaamden zich voor hun panden in het goedkope natuurmateriaal. Men ging mergelpanden pleisteren, zelfs werden er mergelgevels in ‘baksteen’ en ‘hardsteen’ gekrast en beschilderd.

Herwaardering mergel als bouwsteen.
Momenteel is er weer een herwaardering van het authentieke en cultuurhistorische karakter van Valkenburg.
De Gemeente Valkenburg stimuleert het bouwen met mergel. Particulieren en ondernemers vinden de unieke uitstraling van mergel van belang voor de toekomst van Valkenburg.
Er worden vele restauratieprojecten uitgevoerd. Hierbij zie je een combinatie van historische - met hedendaagse bouwstijl. In deze periode zijn de Geulkades in restauratie. Bij opgravingen ontdekten archeologen een oude stadsmuur uit de 14e eeuw. Natuurlijk ook in mergel!

Fransche Molen.

Archeologische opgravingen.

Ornamenten in mergel.

Banmolen.