Mergel.nU

Vestingstad Valkenburg en haar geschiedenis.
Deze wordt zichtbaar gemaakt in een wandelroute met bezoek aan de Kasteelruïne met Fluweelengrot en Museum Land van Valkenburg.

Klik hier voor wandelroute Valkenburg Vestingstad.

Land van Valkenburg

Om een stevige uitvalsbasis te hebben werd op de Heunsberg in Valkenburg een versterking gebouwd die uitgroeide tot een machtige en bijna onneembare hoogteburcht. De eerste vermelding van de naam (Oud-Valkenburg) stamt uit 1041. Rond 1085 kwam Thibald van Fouron (Voeren), als gezant van Oppervoogd Godfried van Bouillon, op kasteel 'Genhoes' te Falchenberg (Oud-Valkenburg) wonen. Hij kreeg in 1087 de opdracht om op de Heunsberg 'n donjon, een verdedigingstoren, te bouwen om vijanden het hoofd te kunnen bieden en het land van Fauquemont te beheersen.
Deze toren groeide uit tot een machtige hoogteburcht. De enige in Nederland en in de latere Middeleeuwen door verscheidene ridder- en drossaardgeslachten bewoond.

Kaart uit de 15e eeuw van Jacob van Deventer.

Het Kasteel van Valkenburg
Het Kasteel van Valkenburg ontstond rond de 12e eeuw, de aansluitende stadsomwalling in de 14e eeuw. Het kasteel, thans een ruïne, was samengesteld uit gebouwen uit 12e en 13e eeuw, die telkens vernietigd en herbouwd werden.
In 1452 kreeg Valkenburg stadsrechten. Het was Nederlands enige hoogteburcht en samen met het aanliggend stadje en haar vestingwerken, een voor Nederland uniek voorbeeld van een middeleeuwse fortificatie.
De strategische ligging van het kasteel, aan de oude Romeinse heirbaan en vlak bij Maastricht, was voor vijanden (Spanjaarden, Oostenrijkers, Fransen en Hollanders) een goede reden om het kasteel telkens weer te bezetten.
In 1672, na de zoveelste inname door de Fransen, besloot Stadhouder Willem III het kasteel op te blazen en de stad te ontmantelen. Aldus geschiedde op St. Nicolaas-avond van het jaar 1672.
Het kasteel werd nooit meer herbouwd.

De Heren van Valkenburg
De Heren van Valkenburg die het kasteel bewoonden heersten over bijna heel Zuid-Limburg en speelden een belangrijke rol in het gebied tussen Schelde en Rijn.
Zij en hun familieleden bekleedden hoge posten in de omringende Euregio, van aartsbisschop van Keulen tot rijkskanselier van het Duitse Rijk. Een zus van Walram van Valkenburg (13 eeuw) huwde met de broer van de Engelse koning. Deze Richard van Cornwall was uitgekozen tot keizer van Duitsland.
Ook in de Honderdjarige Oorlog tussen Engeland en Frankrijk speelden de laatste Heren van Valkenburg, Diederik en Jan, een belangrijke rol.
Toen Valkenburg zijn zelfstandigheid verloor en onderdeel van Brabant en Bourgondië werd bestuurden Drossaarden stad en land.

Aan de voet van het kasteel ontstond het stadje Valkenburg met verdedigingswerken.
De houten palissaden en aarden wallen, werden na verloop van tijd vervangen door stadspoorten, stenen muren, torens, valbruggen en grachten.

Dit schilderij van de vestingstad is uit de collectie van Museum Land van Valkenburg. Hier bevinden zich vele gebruiksvoorwerpen uit het voormalige kasteel.

De mergelsteen waarmee het kasteel, de vestingwerken en vrijwel alle andere gebouwen werden ge-, herbouwd en uitgebreid, werd rechtstreeks gewonnen in de ondergrond waarop de gebouwen gerealiseerd werden. Hierdoor is in Valkenburg vanaf de Middeleeuwen zo’n 250 km aan gangenstelsel ontstaan.

Berkelpoort.

Miniatuur uit de 14e eeuw van de ontbrekende Geulpoort. Foto: Henk Kwakkernaat

Grendelpoort.

Een deel van kasteel Den Halder was een hoektoren van de vestingwerken.

De stadsomwalling van mergel (uniek in Nederland). Langs de stadsmuren lagen grachten.

De HH. Nicolaas- en Barbarakerk binnen de vestingmuren. Het oudste gedeelte van de kerk is uit de 14e eeuw.

Vernietiging van het kasteel en verval tot ruïne.
In de navolgende eeuwen werd het kasteel en het stadje regelmatig aangevallen, veroverd en verwoest. In het “rampjaar” 1672 werd het kasteel door de eigen, Hollandse troepen van Koning-Stadhouder Willem III opgeblazen.
Dit om te voorkomen dat de binnenvallende Franse troepen zich in het kasteel zouden verschansen en zo een bedreiging voor de vesting Maastricht zouden vormen.
De vestingwerken van de stad vervielen langzaam maar zeker.

'De Dwingel' was een door de mens gegraven droge gracht ter bescherming van het kasteel, later opgehoogd tot een trappenstraat.

Voor een virtuele wandeling door de 'Ridderzaal' klik hier.

Restauratie en archeologische vondsten.
Recent werden de Geulkades gerestaureerd. Hiervoor werd de Geultak drooggelegd. In de zomer van 2008 werd bij archeologische opgravingen een deel van de 14e eeuwse stadsomwalling blootgelegd. Deze is zichtbaar links op de foto. Rechts ernaast is ook een deel van de oude Geulkade blootgelegd.

Inscriptie uit 1741, gemaakt ter bescherming bij het gevaarlijke werk van het blokbreken in de mergelgroeves. Foto: J. Diederen

Links de 14e eeuwse stadsomwalling, rechts een oude kademuur.

Sfeervolle straatjes in het oude vestingstadje.

Zicht op Valkenburg vanaf Nederlands enige Hoogteburcht.

De Kasteelruïne is nog steeds een druk bezocht monument.

Voor meer info:
Stichting Vestingstad Valkenburg
ArcheoValk